De kerndoelen
Het ministerie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft voor het basisonderwijs 58 kerndoelen geformuleerd. De kerndoelen zijn streefdoelen voor de ontwikkeling van leerlingen, waar basisscholen zich op dienen te richten. Bij het leergebied ‘Oriëntatie op jezelf en de wereld’ horen 20 kerndoelen. Deze doelen beschrijven het eind van het leerproces en niet hoe de weg ernaartoe kan worden ingevuld. Hierbij worden drie aanwijzingen gegeven. Als eerste moeten scholen een beroep doen op de natuurlijke nieuwsgierigheid van kinderen en hun behoefte aan ontwikkeling en communicatie stimuleren. Daarnaast horen de doelen op elkaar afgestemd te worden. En tot slot dient er ook aandacht te zijn voor de doelen die bij alle leergebieden belangrijk zijn. Zoals: een goede werkhouding, leerstrategieën, reflecteren, evalueren, expressie, respect, informatie verzamelen en verwerken. (Greven, 2006)
TULE: tussendoelen en leerlijnen
De kerndoelen zijn zeer globaal omschreven en biedt hierdoor veel ruimte voor eigen keuzes, prioriteiten en profilering. Het gaat niet om het resultaat, maar om de inspanning die geleverd wordt, om deze doelen te behalen. In de praktijk blijkt echter dat veel scholen meer behoefte hebben aan concretisering. Vandaar dat Stichting Leerplan Ontwikkeling (SLO) tussendoelen en leerlijnen heeft ontwikkeld. (SLO, 2019)
Mindmaps en kerndoelen WO
Het overzicht van TULE is zeer uitgebreid. De genoemde tussendoelen en leerlijnen geven een praktisch beeld bij de kerndoelen. Hierdoor kunnen de kerndoelen makkelijker gekoppeld worden aan de thema’s voor wereldoriëntatie. We hebben het overzicht van TULE beknopt weergegeven in een document, dat gebruikt is bij de invulling van de mindmaps en aangevuld naar eigen inzicht. Bij elk thema hoort een mindmap. Hierdoor wordt in één oogopslag duidelijk, welke kerndoelen behandeld kunnen worden binnen een thema. Bij het selecteren van de kerndoelen/ onderwerpen, adviseren wij in ieder geval de richtlijnen van kerndoel 47 en 52/53 aan te houden.
Richtlijnen kerndoel 47, 50 en 52/52
Alhoewel de meeste kerndoelen zeer globaal zijn beschreven, worden er toch enkele richtlijnen genoemd.
Kerndoel 47: vergelijking van de eigen omgeving en omgeving elders, binnen- en buitenland. Richtlijn: min. 2 lidstaten EU, 2 landen EU die in 2014 lid werden, de Verenigde Staten, een land in Azië, een land in Afrika en een land in Latijns-Amerika.
Kerndoel 50: omgaan met kaart en atlas + beheersing basistopografie Nederland, Europa en de wereld. Hierbij wordt verwezen naar de topo-300 lijst van Cito, voor enige houvast. Daarnaast adviseert SLO om de veelgebruikte ‘expanding horizon’ los te laten, aangezien veel kinderen al op jonge leeftijd kennis maken met andere landen, door televisie en vakantie. Volg deze link voor de topo 300 lijst.
TULE heeft kerndoel 52 en 53 samengevoegd, aangezien er veel overeenkomsten zijn.
Kerndoel 52: de leerlingen leren over de kenmerkende aspecten die horen bij de tijdvakken.
Kerndoel 53: de leerlingen leren over de belangrijkste historische personen en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis.
Richtlijn: het steven is om alle 50 vensters van de Canon zowel in het basisonderwijs als in de onderbouw van het voortgezet onderwijs aan bod te laten komen. Sommige onderwerpen zullen minimaal aan bod komen en andere zeer uitgebreid, afhankelijk van de relevantie. (TULE, 2019) Voor meer informatie: vensters van de Canon
Inspectie op onderwijs
In 2013/2014 heeft de onderwijsinspectie onderzoek gedaan op ongeveer 150 basisscholen, naar hoe zij het onderwijs in wereldoriëntatie realiseren. De resultaten van het onderzoek hebben zij weergegeven in de brochure ‘Wereloriëntatie in de kijker’.
In het onderzoeksrapport wordt benoemd dat er veel enthousiasme kan ontstaan in de wereldoriëntatielessen bij de leerlingen en leerkrachten en dat er daardoor veel wordt geleerd. Om de kwaliteit van wereldoriëntatie te verbeteren, heeft de onderwijsinspectie vijf mogelijke invalshoeken geformuleerd.
- Het realiseren van een doorgaande lijn in het leerstofaanbod van groep 1-8
- Zorgen voor samenhang in het leerstofaanbod
- Integreren van wereldoriëntatie en taalontwikkeling
- Vormgeven van inspirerende en activerende lessen
- Zicht krijgen op de ontwikkeling van de kennis en vaardigheden van de leerlingen
Het is per school wisselend welk onderwerp voor hen prioriteit heeft. De kwaliteitsscan, opgenomen in de brochure, kan hierbij helpen. Deze checklist is ook door de inspectie gebruikt en maakt inzichtelijk wat sterke punten zijn en welke punten mogelijk verbetering behoeven. (Inspectie, 2016) Voor de brochure: Wereldoriëntatie in de kijker h
Curriculum.nu
Sinds 2018 is een groep van 150 leraren en schoolleiders vanuit het po en vo bezig met het ontwikkelen van een actueel curriculum. Binnen 9 leergebieden formuleren zij welke kennis en vaardigheden nodig zijn. Het voorstel voor de herziening van de kerndoelen en eindtermen werd oktober 2019 ingediend bij het ministerie van onderwijs.
Het nieuwe curriculum wordt ontwikkeld om de doorstoom van het po naar het vo te versoepelen en om de samenhang tussen vakken te verbeteren. Daarnaast zal het de overladenheid verlichten en meer ruimte geven voor eigen invulling.
De leergebieden: burgerschap, mens & maatschappij en mens & natuur zijn wereldoriënterende leergebieden. In het conceptvoorstel van het ontwikkelteam van burgerschap, wordt gepleit voor drie mondiale thema’s binnen burgerschap: duurzaamheid, technologie en globalisering. De leergebieden mens & maatschappij en mens & natuur hebben veel met elkaar samengewerkt. Zij geven aan dat de vakken geschiedenis, aardrijkskunde en biologie los van elkaar kunnen worden aangeboden of juist in samenhang met elkaar. Verwondering en nieuwsgierig zijn het uitgangspunt. Het ervaren, begrijpen en zien van de wereld op je heen. Met de juiste balans tussen kennis, vaardigheden, ontwerpen en onderzoeken. (Curriculum, 2018)
Ons advies
Iedere school heeft zijn eigen visie en identiteit, daarbij hoort een afgestemd themapakket. Het is per school afhankelijk welke thema’s en onderwerpen aansluiten bij de belevingswereld en interesses van de leerlingen en leerkrachten. Hoe groter de betrokkenheid en het enthousiasme, des te hoger het leerrendement.
Bij het selecteren van de thema’s adviseren wij om een cyclus van 2 of 3 jaar te hanteren, zodat er een doorgaande lijn ontstaan in het leerstofaanbod. Het is verstandig om met een ontwikkelteam kritisch te kijken naar welke kerndoelen/onderwerpen per thema optioneel worden gesteld en welke zeker moeten worden aangeboden. Het document Borging kerndoelen WO kan gebruikt worden om de optionele en/of verplichte kerndoelen aan te kruisen. L
Kijkend naar de richtlijnen van SLO is het verstandig om in ieder geval de thema’s: reizen door Europa, Azië, Latijns-Amerika, Afrika en Verenigde staten op te nemen in het thema-aanbod voor wereldoriëntatie. Zodat de kerndoelen 38, 47 en 50 geborgd kunnen worden. Daarnaast adviseren wij om de vensters van de Canon naast de gekozen thema’s te houden en deze als verplicht onderwerp te stellen. Het streven is namelijk om alle 50 vensters tijdens de basisschoolperiode aan bod te laten komen. Wanneer niet alle vensters geïntegreerd kunnen worden, kunnen deze eventueel als losse les worden aangeboden. Het document, Borging vensters van de Canon, geeft aan welke vensters bij welke thema’s zouden kunnen passen.
Bronvermelding:
Curricum.nu, Voorstellen van de curriculum herziening: voor en door leraren, 2018, https://curriculum.nu/voorstellen/
Greven, J. & Letschert, J. Kerndoelenboekje: Publicatie van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en wetenschap, april 2006, https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2006/04/28/kerndoelenboekje
Inspectie van het onderwijs, Wereldoriëntatie in de kijker, januari 2016, https://www.onderwijsinspectie.nl/documenten/brochures/2016/01/25/brochure-wereldorientatie-in-de-kijker
SLO, Aan de slag met het curriculum, geraadpleegd op 13 mei 2019, https://slo.nl/sectoren/po/kerndoelen/
SLO, TULE: leerinhouden en activiteiten, geraadpleegd op 13 mei 2019, http://tule.slo.nl/OrientatieOpJezelfEnWereld/F-KDOrientatieJezelfEnWereld.html